Artykuł był opublikowany na łamach portalu National Geographic.

Serpula lacrymans to gatunek grzybów z rzędu Boletales, należących do typu Basidiomycota, czyli podstawczaków. Gatunek ten nazywany jest również stroczkiem domowym lub stroczkiem łzawym. Ze wszystkich grzybów rozkładających drewno Serpula lacrymans jest uważany za najbardziej destrukcyjny dla drewnianych konstrukcji mieszkalnych. Jego szkodliwe działanie polega na zdolności kolonizacji drewna przez zarodniki i rozwój rozłożystej grzybni.

S.lacrymans ma zdolność do rozkładu celulozy, czyli polimeru, który nadaje drewnu odporność na rozciąganie. Destrukcyjny wpływ na drewno poprzez rozkład celulozy jest nazywany brunatną zgnilizną drewna.

Skutki działania brunatnej zgnilizny drewna są najczęściej obserwowane w krajach Europy północnej, zwłaszcza w przypadku starych i zaniedbanych budynków.

Przyczyny techniczne zagrzybienia elementów budynku są zwykle związane z niewłaściwym projektowaniem, wykonaniem i eksploatacją budynków i mogą wynikać m.in.:

1. braku właściwego odprowadzenia wód  opadowych i przenikania wód gruntowych do wnętrz budynków,
2. zastosowania niewłaściwych izolacji  przeciwwilgociowych (poziomych i pionowych),
3. niewystarczającej wentylacji  pomieszczeń,
4. niewłaściwej termoizolacji przegród  budowlanych i przemakania ścian zewnętrznych,
5. nieszczelności pokryć  dachowych (i braku ich bieżącej konserwacji),
6. rozpoczęcia eksploatacji budynku bez  dostatecznego jego wysuszenia,
7. użytkowania pomieszczeń w sposób  zwiększający ich wilgotność,
8. wadliwie funkcjonujących instalacji  wod.-kan., c.o. (lub ich awarii).

Wymienione wyżej przyczyny mogą stanowić bardzo dobre warunki dla rozwoju grzybni S.lacrymans, która rośnie w bardzo szybkim tempie i kolonizuje kolejne elementy drewnianej konstrukcji. Po intensywnym wzroście grzybni inicjowane jest rozmnażanie płciowe, wytwarzane są masywne, przypominające gąbkę owocniki, z których w ciągu tygodni lub miesięcy uwalniane są miliardy rdzawoczerwonych zarodników. Zarodniki mogą unosić się wraz z podmuchami wiatru i kolonizować kolejne budynki.

Grzyb bardzo dobrze rozwija się w słabo wentylowanych pomieszczeniach o wysokiej wilgotności (>20%). Mimo tego, że głównym źródłem składników odżywczych stroczka domowego jest drewno, bardzo skutecznie kolonizuje również niedrzewne materiały budowlane m.in. tynk, cegłę, kamień. Wydobywa z nich wapń oraz żelazo, które wykorzystuje do syntezy enzymów. Zawilgocony dom z elementami drewnianymi stanowi środowisko podobne do ściółki lasu umiarkowanego, w którym ten gatunek ewoluował.

Serpula lacrymans nie wymaga światła do przetrwania. Grzyb potrzebuje jedynie minimalną ilość światła dla rozwoju owocników oraz w dalszej kolejności zarodników.

Ponadto w zaawansowanym stadium rozwoju potrafi wytworzyć tzw. sznury, które służą jako „macki” poszukujące i dostarczające pokarm z miejsc oddalonych od głównego miejsca porażenia nawet o kilka metrów. Ponadto sznury mają możliwość przerastania np. przez ceglaną ścianę stąd przegrody budowlane nie zawsze stanowią skuteczną ochronę przed kolonizacją S.lacrymans.

Warto zaznaczyć, że istnieje bardzo niewiele doniesień na temat pojawiania się Serpula lacrymans w środowisku naturalnym. Opublikowano nieliczne raporty o prawdopodobnym występowaniu tego gatunku grzyba w trzech stanowiskach: w górach Sumava w Czachach, na zboczach góry Shasta w północnej części Kalifornii w, a także u podnóża Himalajów w Indiach. Mikrośrodowisko próbek S.lacrymans również charakteryzuje się wysokim poziomem wilgotności, niewielkim nasłonecznieniem oraz niewielkim poziomem wentylacji, tak jak ma to miejsce w zakażonych budynkach. Bardzo nieliczne doniesienia o występowaniu Serpula lacrymans w środowisku naturalnym stanowi kontrast do licznego występowania stroczka domowego w zabudowaniach miejskich. Co więcej, w zabudowaniach miejskich S.lacrymans ma wiele konkurentów w postaci innych grzybów żerujących na drewnie, a mimo to właśnie ten gatunek występuje w budynkach najczęściej. Cechami Serpula lacrymans, które czynią z niego tak dobrego kolonizatora zabudowań są m.in. wydajny system transportu wody, azotu, żelaza oraz skuteczny system solubilizacji, który pozwala na ekstrakcję jonów metali z materiałów kamieniarskich i tynkarskich co przekłada się na to, że grzyb potrafi wytwarzać samodzielnie wodę. Dzięki temu Serpula lacrymans jest w stanie przetrwać pewien okres czasu w warunkach dla niego niesprzyjających.

Serpula lacrymans stanowi poważne zagrożenie dla wszelkiego rodzaju drewnianych części budynków, więc konieczne jest znalezienie odpowiednich metod walki z dalszą degradacją zabudowań. Poleca się działania profilaktyczne, które mają na celu zminimalizowanie powstawania korzystnych warunków wzrostu grzyba. Rozkład drewna przez S.lacrymans jest w dużej mierze zależny od poziomu wilgotności, ważne jest również zapewnienie odpowiedniej wentylacji w budynkach. Dodatkowo opracowano wiele chemicznych środków ochronnych, które skutecznie walczą z brunatną zgnilizną drewna. Istnieją również doniesienia o możliwym wykorzystaniu grzybów z rodzaju Trichoderma w celu zwalczania Serpula lacrymans.

Autorzy części merytorycznej:

• marka Dezynfeusz® zajmująca się profesjonalnym zwalczaniem grzyba i pleśni
• mgr biotechnologii Hanna Gorol,
• mgr. inż. arch. Michał Gamorski.

Źródła:

• https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/22305095/
• https://academic.oup.com/jimb/article/47/1/145/5996950?login=true
• https://academic.oup.com/femsle/article/228/2/281/475729?login=true
• http://www.itam.cas.cz/ARCCHIP/w08/w08_palfreyman2.pdf
• Inżynier Budownictwa nr 2/2021 
  
• Dezynfeusz® – mykologia